بیانیه ای مستند در محکومیت استعمارگران به اصطلاح متمدن اروپایی علیه بشریت - مجله شهبازی

کتاب هوویت را باید بیانیه ای مستند در افشا و محکومیت استعمارگران به اصطلاح متمدن اروپایی علیه بشریت و به ویژه استعمارگران به اصطلاح متمدن اروپایی علیه بشریت و به ویژه استعمارگران انگلیسی بر ضد هندیان برشمرد که از همین رو در عصر خود آوازه یافت و شخصیت معروفی چون کارل مارکس در کتاب سرمایه به آن استناد کرد.

این کتاب پس از درآمد و مقدمه مولف و مترجم در پنج فصل به ورود انگلیسان به هندوستان یا طریق تحصیل مملکت، سلوک انگریزان با ملت هندوستان، بقیه سلوک انگریزان با اهل هندوستان، بقیه دوره انگریزان در هندوستان، تتمه کیفیت ورود انگریزان در هندوستان و خطاب مترجم به اهالی ایران پرداخته است. عکس ها و اسناد، واژه نامه، کتاب نامه، فهرست اشخاص، فهرست مکان ها و فهرست موضوعی نیز انتها بخش کتاب است.

در این تصحیح، مقابله دقیق میان ترجمه و متن اصلی انجام شده است. همچنین توسط مصححان پانویس هایی در توضیح و تکمیل متن کتاب آورده شده که در نگارش آنها از منابع گوناگون معتبری استفاده شده است.

اما اشتباه و ساده انگاری است اگر تصور گردد که نویسنده کتاب که مسیحی انگلیسی متدینی به نظر می رسد، استعمار اروپایی را که با استثمار ملت مظلوم هند عجین بوده، به هر شکل و شیوه محکوم نموده و از حقوق انسانی هندیان و استقلال آن کشور از سلطه انگلیسی ها حمایت می نماید، بلکه وی از آن حیث برآشفته است که چرا انگلیسی ها علی رغم تعلمیات حضرت مسیح (ع) و به نام ترویج آیین مسیحیت، دست به غارت و کشتار هندیان زدند و آن آیین را نزد آن ها زشت و نفرت انگیز ساختند. ولی به این پرسش نیز پاسخ نمی دهد که چرا پاپ اعظم و یا کاردینال انگلیس و یا حتی کشیش هایی که در همان زمان آیین مسیحیت را در هند تبلیغ می کردند، در برابر اقدامات ضدانسانی انگلیس ها نسبت به هندیان، در طول یکصد و پنجاه سال، مُهر سکوت بر لب زدند و لب به اعتراض نگگرددند.

مولف کتاب گر چه خود و یا به نقل از دیگران به تمدن تیموری (مغولان) هند که تا شروع قرن هجدهم میلادی باشکوه و اقتدار تمام بر آن سرزمین ثروتمند و باستانی حکومت می کردند اشاره نموده و تصریح می نماید که بسیاری از آن ابنیه و عمارات عالی توسط انگلیسی ها نابود شد اما معلوم نیست که به چه دلیل و قرینه ای می نویسد که حکومت انگلیسیان هزار مرتبه بهتر از حکومت جابر مغول (برای هندیان) است؟

این سخن بی پایه چیزی جز همان حس فزونی جویی اروپاییان و از جمله انگلیسی ها نسبت به سایر ملل و اقوام در آن موقع نیست. تاریخ استعمار اروپاییان در قرون اخیر، از ادوار غم انگیز و ننگین تاریخ بشر به شمار می رود که به سبب عمق جنایت، دامنه و استمرار آن و خسارات و عوارض ناگوار گوناگونی که بر جای نهاد، با هیچ یک از جنایات عظیم مستبدان و مهاجمان شناخته شده تاریخ قابل مقایسه نیست. اما در میان همه جنایات انگلیسی ها در شبه قاره هند شامل هندوستان، بنگلادش و پاکستان نیست؛ زیرا آنها با سوءاستفاده از ویژگی های میهمان نوازی و روحیه صلح طلب و مسالمت جوی هندیان، به بهانه تجارت وارد هند شدند و به تدریج آثار تمدن باشکوه باستانی آن را نابود کردند و آن سرزمین پهناور را به تصرف خود درآوردند و مردم آنجا را در کشور خودشان 250 سال استثمار کردند و ثروت و نفایس بی کرانی روانه انگلستان کردند.

آقاصوفی هندی در شیراز که مرکز حاکمیت انگلیسی ها در جنوب ایران بود، به طور مخفیانه فعالیت های ضدانگلیسی خود را شروع کرد و با انقلابیون ایرانی و اعضای حزب دمکرات آن شهر ارتباط برقرار نمود و عضو حزب شد. بدین منظور نشریه هفتگی حیات را در اوایل جمادی الاول 1328 ق. با یاری شیخ محمدحسین شریعت معروف به حیات، منتشر کرد و تا سال 1334 که دستگیر شد، با آن نشریه همکاری می کرد و مقالاتی در آن می نوشت. آقاصوفی ترجمه عنوان انگلیسی کتاب را برای اثر فارسی خود انتخاب ننموده، بلکه برای جلب توجه و تنبه ایرانیان نسبت به مکاید انگلیسی ها عنوان دام صیادان یا عبرت ایرانیان را برگزیده است. مترجم همچنین به دلایل امنیتی و ترس از دستگیری توسط انگلیسی ها، در هیچ جای کتاب نامش را درج ننموده و فقط در آخرین سطر کتاب عدد 186 در داخل پرانتز نوشته که به حروف ابجد صوفی می گردد.

ویلیام هوویت ـ مورخ و نویسنده انگلیسی ـ با استفاده از تعدادی کتاب معتبر و نیز مقدار قابل توجهی از اسناد متقن و موثق مربوط (شامل مکاتبات اداری و سیاسی مدیران کمپانی انگلیسی هند شرقی، فرمانروایان انگلیسی هند، متن بازپرسی های طولانی دو تن از رؤسای کمپانی در مجلس عوام انگلستان، افشاگری های بعضی از نمایندگان مجلس، پاره ای گزارش ها و مقالات روزنامه های انگلستان در آن باره، اعترافات مقامات مسئول کمپانی، گفته ها و نامه های بعضی از امرای هند و...) همراه با تاریخچه ای از استعمار پرتغال، اسپانیا، فرانسه و هلند در مستعمرا ترا در کتابی با عنوان استعمار و مسیحیت در سال 1838 به رشته تحریر درآورد که یک سال بعد مؤلف پنج فصل مربوط به استعمار انگلیسی ها در هندوستان را مستقل و تحت همین عنوان در لندن منتشر کرد که این کتاب احتمالاً ترجمه همین کتاب است.

هفتاد سال بعد یک نفر از آزادی خواستار و مبارزان هندی که به ایران مهاجرت نموده بود، به منظور هشدار به ایرانیان نسبت به دسیسه های انگلیسی ها، این کتاب را به زبان فارسی با عنوان دام صیادان یا عبرت ایرانیان ترجمه کرد که در سال 1330 قمری در شیراز انتشار یافت.

مؤلف در این بخش، بعد از توضیح استقرار کمپانی هند شرقی انگلیس در هندوستان، به توضیح اقدامات نظامی کمپانی و رقابت ها و درگیری های نظامی با کمپانی هند شرقی فرانسه و نیز امرا و شاهزادگان مسلمان و هندوی آن سرزمین و تصرف تدریجی اغلب ولایات ـ با جنگ یا بدون جنگ ـ در طول حدود چند دهه می پردازد؛ بدین ترتیب که کمپانی بعد از گذشت 150 سال از حضور در هند، به منظور بسط نفوذ خویش و به تقلید از رقیب فرانسوی اش، پس از آنکه ارتشی مرکب از افسران و صاحب منصبان انگلیسی و سربازان هندی ایجاد کرد، وارد منازعات داخلی هند شد و با ایجاد نزاع های داخلی ساختگی میان امرای محلی و با عقد پیمان با یکی از طرفین نزاع و در اختیار قراردادن نیروهای نظامی اش به آن، به پیکار با طرف دیگر پرداخت و بعد از شکست رقیب، غرامت سنگینی از طرف پیروز می طلبید و بخشی از نیروهایش را به بهانه حفاظت از سلطنت وی به هزینه او در آن سامان نگاه می داشت تا چنانچه نتوانست از عهده پرداخت غرامت برآید یا خلف وعده کرد، به اشاره کمپانی علیه وی وارد عمل شوند و او را مجبور به پرداخت غرامت نمایند یا وی را عزل نموده و از سر راه برداشته و یکی دیگر از رقبای دست نشانده خود را بر سر کار آورند.

جواهر لعل نهرو سیاستمدار و آزادیخواه هند که بعد از استقلال آن کشور به مقام نخست وزیری رسید، راجع به این محاکمات نمایشی می نویسد: انگلستان از طریق مواخذه و محاکمه این اشخاص، وجدانش را آسوده می ساخت، اما در قلبش آن ها را تحسین می کرد و میل داشت از سیاست آن ها بهره مند گردد و استفاده کند. این اقدامات ضد انسانی و تکان دهنده کمپانی هند شرقی انگلیس که نمونه های کوچکی از آن ها گفته شد، ده ها سال پیش از سرکوب قیام سراسری مردم هند در سال 1857 است. ذکر جنایات انگلیسی ها در آن واقعه، اعمال و افدامات آن ها را که نویسنده در این کتاب توضیح می دهد، کوچک و کم اهمیت می نماید که البته موضوع کتاب حاضر نیست. همین مظالم طاقت فرسا سبب شد که چون هندیان توان مقابله با انگلیسیان را در خود نمی دیدند، در دل از آن ها ابراز انزجار نموده و از شکست آنان راضی شوند و مقدمات قیام عظیمی را فراهم آورند.

کتاب دام صیادان یا عبرت ایرانیان: نخستین رساله فارسی در شناخت استعمار انگلیس در شبه قاره هند نوشته ویلیام هوویت با تصحیح محمدحسن رجبی (دوانی)، محسن نیک بین در 245 صفحه، شمارگان 770 نسخه و بهای 58 هزار تومان از سوی نشر نی منتشر شد.