افزایش بدون مجوز ارتفاع سد: 150 هکتار جنگل در خطر - مجله شهبازی

سدی برای آب، سدی برای کشاورزی

آن گونه که شرکت آب منطقه ای گیلان اعلام کرده است طرح سد مخزنی پل رود یکی از طرح های بزرگ تامین آب استان گیلان است که مطالعات شناسایی و اولیه آن از سال 1356 آغاز شد و مطالعات تکمیلی آن بین سالهای 62 تا 84 به طول انجامید. انتها سال 1386 بود که مصوبه کمیته تخصصی وزارت نیرو از طریق شرکت سهامی آب منطقه ای گیلان اخذ شد و قرار شد سدی با حجم مخزن 132 میلیون مترمکعب و قدرت تنظیم سالانه 210 میلیون مترمکعب در 7 کیلومتری رحیم آباد از شهرستان رودسر برپا شود.

هنوز خبری از گزارش ارزیابی زیست محیطی و تایید آن از طریق سازمان محیط زیست نبود که قرارداد عملیات اجرایی پروژه سد مخزنی پل رود طی فرآیند مناقصه عمومی که در سال 1388 برگزار شد با قرارگاه خاتم الانبیا منعقد و پروژه سد رسما از تاریخ هفدهم فروردین ماه 1389 با نظارت شرکت مهاب قدس آغاز شد. مبلغ قرارداد اولیه بالغ بر 890 میلیارد ریال بود و مدت اولیه قرارداد 66 ماه مشخص شد.

هدف از ساخت سد مخزنی پل رود نیز ذخیره و تنظیم آب رودخانه پل رود بود که دومین رودخانه بزرگ استان گیلان است. اعلام شد که با ساخت آن امکان آبیاری بالغ بر 27 هزارهکتار از اراضی شالیکاری و باغ های شهرستان های رودسر و املش و تامین آب شرب پنج شهر بزرگ شرق گیلان (رحیم آباد، رودسر، کلاچای، املش و چابکسر) به مقدار 40 میلیون مترمکعب در سال فراهم می شود اما بعدها تامین انرژی برق آبی به مقدار 70 جیگاوات در سال هم به این اهداف افزوده شد.

شرکت آب منطقه ای گیلان طول تاج این سد را 572 متر، حجم کل مخزن را 132 میلیون مترمکعب، سطح زیر کشت اراضی شالیکاری فعلی را 10 هزار و 897 هکتار، سطح زیر کشت اراضی شالیکاری پس از اجرای طرح را 18 هزار و 720 هکتار و ارتفاع سد را رسما 100 متر اعلام کرده است. این در حالی است که بر اساس مجوزی که در سال 1390 برای سد صادر شده است ارتفاع مجاز ساخت سد تنها 75 متر بوده است.

ساخت سد برای کشاورزی توجیه ندارد

یک فعال محیط زیست و استاد دانشگاه به خبرنگار مهر می گوید: ارتفاع این سد قبلا 70 متر بود و در تمام اخباری هم که قبلا منتشر می شد 70 اعلام شده بود. اما الان شما در همه اخباری که از سال 1393 به این طرف منتشر می شود می بینید ارتفاع تاج سد 100 متر اعلام می شود و این یعنی در یک سال اخیر 30 متر به ارتفاع این سد اضافه شده است.

دکتر حمید درودیان در توضیح این افزایش ارتفاع می گوید: این سد قبلا اصلا کارکرد نیروگاهی نداشته و مخزنی بوده است. بعد دیدند که سر و صدایی نیست و از اعتراض خبری نیست و این ارتفاع را از 70 به 100 تبدیل کرده اند تا نیروگاه را هم به این اضافه کنند.

این کارشناس و فعال محیط زیست با بیان این که تاسیس نیروگاه برای یک سد هزینه ای برابر ایجاد خود سد دارد، می گوید:

این موضوع هزینه بر است و باعث می شود ساخت سد به تعویق بیافتد و اهداف تبلیغاتی متولیان ساخت سد هم از این موضوع متضرر می شود. قرار بود این سد دی ماه امسال افتتاح شود و الان می بینید که سد به گفته خودشان در شرایط پیشرفت 30 درصدی است.

این استاد رشته زراعت دانشگاه، اهداف کشاورزی سد را نیز تایید نمی کند و می گوید: من با خیلی از کارشناسان کشاورزی منطقه هم گفتگو کردم و گفتم در تمام رودسر یک مترمربع به من زمین نشان بدهید که در اثر ساخت این سد، سطح زیر کشت آن بالا برود. الان در مورد سد شفارود این ادعا هست که اگر سد ساخته نشود در پایین دست 3هزار هکتار اراضی زیر کشت داریم که اگر سد ساخته شود به حدود 10 هزار هکتار می رسد. اما اینجا اصلا چنین فضایی وجود ندارد. اصلا 6000 هکتار زمین خالی که منتظر آب باشد در این منطقه وجود ندارد که ما سد را بسازیم و برای آن آب تامین کنیم.

او با طرح شبهاتی درباره تامین آب شرب از طریق سد پل رود نیز می گوید: این منطقه در اصل سه شهر با نهایتا حدود 200 هزار نفر شهروند دارد. برای تامین آب شرب چنین جمعیتی، سدی به این بزرگی نمی سازند.

درودیان با تاکید بر این که بهانه اصلی ساخت سد تامین آب کشاورزی است، اضافه می کند:

مساله این است که تعداد زیادی از آب بندان ها و ... در همین منطقه لنگرود و رودسر خشک شده است و با هزینه بسیار کمتری می توان همین آب بندان ها را احیا کرد نه این که برای حل مشکل کشاورزها سد به این بزرگی را احداث کرد در حالی که خودشان هم می دانند اصلا زمینی در پایین دست وجود ندارد که سطح زیرکشت آن را افزایش بدهند.

وی با تاکید بر این که از نظر کشاورزی هم این سد عملا توجیه اقتصادی ندارد، تصریح می کند: وقتی حتی افزایش سطح زیر کشت هم جزو اهداف سد نیست، تنها بهانه می تواند بحث کم آبی باشد که این کم آبی را می توان با تغییر الگوی کشت و احیای آب بندان و ارقام مقاوم و ... درست کرد و لازم نیست چنین کاری انجام بشود.

به گفته درودیان افزایش 30 متری ارتفاع سد حجم تخریب ها را بسیار بالا می برد. این اتفاق در منطقه ای رخ می دهد که عمدتا روستایی است و بیش از آن که مثل سد شفارود تخریب وسیع جنگلی داشته باشد آبادی های متعدد را زیر آب خواهد برد اما با افزایش 30 متری ارتفاع بخش عمده ای از جنگل های بکر منطقه هم به زیر آب خواهد رفت.

آیا محیط زیست جلوی قانون شکنی خواهد ایستاد؟

در مجوز صادرشده از جانب سازمان محیط زیست به مشخصات فیزیکی سد اشاره نشده و به گزارش ارزیابی ارجاع داده شده است. طبق متن صریح گزارش ارزیابی زیست محیطی ارتفاع سد از روی پی 75 متر اعلام شده است اما شرکت آب منطقه ای استان گیلان روی تارنگار خود ارتفاع سد از روی پی آبرفتی را 100 متر اعلام کرده است.

نکته دیگر آنجا است که در متن گزارش ارزیابی به سادگی از کنار این موضوع که چند هکتار جنگل باید قطع شده و یا زیر آب غرق خواهد شد، عبور شده است و تنها در یک بخش به صورت خیلی گذرا اشاره شده است که در محدوده مخزن سد پل رود حدود 150 هکتار قطع اراضی جنگلی و باغی مغروق خواهد شد. با این حال به نظر می رسد با توجه به ضرورت احداث جاده جناحین از سمت راست و چپ و همین طور تاسیسات جانبی مقدار جنگل تراشی لازم از 150 هکتار نیز بیشتر باشد.

همه این موارد افزون بر سیاست کلی سازمان محیط زیست در محدودکردن سدسازی به تامین آب شرب باعث می شود صدور تاییدیه گزارش ارزیابی برای سد مخزنی پل رود از اساس زیر سوال باشد اما از آنجا که این مجوز در سال های گذشته صادر شده است اکنون باید به انتظار نشست و دید که آیا تخلف 30 متری سدسازان که با توجه به شیب بسیار کم دره منتهی به سد، سطح تخریب را در ابعاد بزرگی بیشتر خواهد کرد، منجر به واکنش قانونی سازمان محیط زیست خواهد شد یا این سازمان از مقابل تخلف صریح از قانون بی صدا خواهد گذشت؟

منبع: مهر