ایجاد خانه امن برای سیاستگذاران علم یا تشدید احساس ناامنی؟! - مجله شهبازی

به گزارش خبرنگاران، هفته پژوهش و فناوری، هفته ای است که فرصت مناسبی برای توجه و تمرکز روی ابعاد مختلف امر پژوهش وفناوری در کشور فراهم می آورد تا کلیه ذی نفعان ضمن اطلاع از فرایندها و شرایط موجود در کشور برای آینده، برنامه ریزی و اقدامات بهتر و مهمتری را در دستور کار خود قرار دهند.

اولویت گذاری فرایندی راهبردی برای انتخاب مجموعه فعالیت های پژوهشی و فناوری و تخصیص اثربخش منابع به این فعالیت هاست و به افزایش ارتباط فعالیت های پژوهش و فناورانه با اهداف اقتصادی و بلندمدت جامعه یاری می نماید.

در این راستا کشورهای مختلف اولویت های علم و فناوری را به شکلی کاربردی تعریف می نمایند و برای مشخص این اولویت گذاری ها، روش های مختلفی را برای به سامان رساندن الگویی مناسب در پیش می گیرند.

در ایران نیز در گام اول با تاسیس وزارت آموزش عالی نسبت به ساماندهی آموزش عالی کشور اقدام شد و گام بعدی در سال 1359 با تاسیس مرکز ملی تحقیقات علمی کشور که بعدها با عنوان مرکز سیاست علمی کشور تغییر نام داد، برداشته شد.

شناخت نیازهای تحقیقاتی و مشخص اولویت های تحقیقاتی کشور، ارائه خدمات علمی و تکنولوژیک و نیز برقراری همکاری علمی و ارتباطات بین المللی با مراکز تحقیقاتی و علمی داخلی و خارجی و نیز ایجاد هماهنگی در زمینه مسایل تحقیقاتی بین مراکز مختلف تحقیقاتی اهداف راه اندازی این مرکز مشخص شد که بعدها این وظایف با توجه به تغییر ساختارهای علمی و پژوهشی کشور دستخوش تغییراتی شد.

اما این سرانجام تغییرات این مرکز نبود، بلکه در سال 1383 نیز با تشکیل شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف)، اساسنامه مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور تغییر پیدا کرد و از معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم، مستقل و مأموریت ها و گروه های علمی آن در راستای نیازهای شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری تعریف شد، ضمن آنکه این مرکز به عنوان کانون تفکر در زمینه سیاست پژوهی و سیاست سازی علم، پژوهش و فناوری در سطح ملی معرفی گردید که به صورت فرابخشی در کنار شورای عتف ایفای نقش کند.

برای این منظور 7 گروه علمی گروه علم و جامعه، ترویج علم، آینده اندیشی، اقتصاد علم، علم سنجی، سیاست علم و اخلاق علم و فناوری تعریف شد تا بتواند در راستای اهداف تعریف شده گام های بعدی سیاستگذاری علمی کشور را ادامه دهد.

تغییر مدیریت، فاز دیگر تحول

پس از این تحولات در ادامه شاهدیم که با تغییر مدیریت نیز این مرکز تغییرات دوباره ای می یابد. روز چهارشنبه، 24 آبان ماه سال 1396 با حکم دکتر منصور غلامی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری دکتر وحید احمدی پس از استعفا از سمت معاونت پژوهش و فناوری این وزارتخانه به ریاست مرکز تحقیقات سیاست های علمی می رسد.

وی در مراسم تودیع و معارفه با تاکید بر اینکه اگر قرار باشد سیاست های علمی کشور در این مرکز دنبال نگردد، من مایل به ادامه همکاری نیستم، ایجاد دانشگاه های کارآفرین، گفتمان علمی، اخلاق علمی، مالکیت فکری و توسعه علم و فناوری را از جمله موضوعات قابل پیگیری در این مرکز نام می برد و یادآور می گردد که اگر بر روی این مسائل در این مرکز به خوبی مطالعه نگردد، قطعا نمی توانیم ساختارهای مناسبی در بخش های علمی ایجاد کنیم.

احمدی همچنین این مرکز را بازوی مطمئنی برای معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم می داند و تاکید می نماید این مرکز بُن مایه فکری و اتاق فکر وزارت علوم است؛ از این رو باید از سوی وزارت علوم مسئولیت هایی به این مرکز واگذار گردد و در این راستا بر ماموریت گرا شدن این مرکز تاکید دارد.

در این مراسم همچنین تاکید می گردد که مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور باید از برنامه ریزی دور گردد و به امر استانداردسازی وارد گردد و فرآیندهای اجرایی باید مورد بازنگری قرار گیرد و تقاضا شد که این مرکز به این سمت حرکت کند که به بخش های آموزشی اعلام کند که در کدام مراحل فرآیند اشکال وجود دارد و چگونه در دانشگاه ها فرآیند پژوهشی غالب گردد.

پس از این کوشش ها که قرار بود این مرکز به عنوان مشاور وزارت علوم در حوزه های علم و فناوری در کنار این وزارتخانه نقش آفرینی کند، به تدریج نظارت بر فرایند ادامه اجرایی شدن طرح های کلان از این مرکز گرفته شد و در شورای عالی عتف پیگیری شد.

در این پیگیری و تغییر ماموریت ها در 29 تیر ماه امسال بار دیگر ریاست این مرکز به سروش قاضی نوری نائینی، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی منتقل شد. تغییری که حدود یک ماه بعد از انتصاب معاون پژوهش و فناوری وزیر علوم رخ داد. قاضی نوری نائینی معاون سابق سیاست گذاری سازمان فاوا بوده و با فعالیت در این مرکز سکان راهنمایی سیاستگذاری علم وزارت علوم را در دست گرفت.

قاضی نوری جوان در مراسم تودیع و معارفه خود، مرکز تحقیقات سیاست علمی را یکی از ارکان توسعه کشورهای توسعه یافته می داند و ابراز امیدواری می نماید که در راستا درست، علم و فناوری را در خدمت توسعه کشور قرار دهد و برای آیندگان تاثیرگذار باشد.

وی با تاکید بر اینکه دو انتظار موازی از مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور وجود دارد، شرح می دهد: این مرکز هم باید بتواند مسائل امروز نظام علم و فناوری کشور را جواب دهد و هم برای آینده برنامه ریزی کند و اگر ما هر کدام از این دو مورد را از دست دهیم، نمی توانیم مسئولیت خود را به خوبی انجام دهیم.

رییس جدید این مرکز از ابتدای فعالیت خود حوزه نیروی انسانی را هدف قرار می دهد! و به گفته وی قرار است این مرکز محل رفت و آمد متخصصان این حوزه باشد و همه متخصصان حوزه سیاستگذاری علم و فناوری، مرکز تحقیقات را خانه خودشان بدانند.

امن شدن خانه با تغییر در تعریف گروه های پژوهشی

برای اینکه مرکز تحقیقات، خانه امنی برای متخصصان حوزه سیاستگذاری علم باشد و محلی برای تضارب آرا و در نهایت تصمیم گیری در سیاست های علمی باشد، خانه تکانی از تعریف گروه های پژوهشی مرکز شروع شد!

عناوین گروه های موجود در این مرکز شامل اقتصاد علم، ترویج علم، سیاست علم، آینده پژوهی، علم و جامعه، علم سنجی و اخلاق علم و فناوری بود که در خانه تکانی جدید و با تغییرات بنیادی این گروه ها با این عناوین ادامه حیات دادند:

تأمین اقتصادی و اقتصاد علم، فناوری و نوآوری

سیاست فناوری و نوآوری

ارزیابی سیاست ها و پایش علم، فناوری و نوآوری

علم، فناوری و نوآوری

مطالعات نظری، علم، فناوری و نوآوری

مطالعات آینده علم، فناوری و نوآوری

اینکه گام بعدی این خانه تکانی چیست، هنوز هیچ اظهار نظری از سوی ریاست این مرکز نشده است؛ ولی قطعا هر تغییر ناگهانی، آن هم در سرانجام عمر دولت به نظر می رسد که بیشتر موجب صرف هزینه و تشدید احساس ناامنی در محققان و پژوهشگران خواهد شد.

خانه تکانی خوب است، به شرط آنکه مداوم و تاثیرگذار باشد و ما منتظر هستیم که حداقل مرکز تحقیقات سیاست های علمی کشور اولین جای امن برای محققان باشد تا بتوانند در فضای آرام از تجارب و ایده های خود در راستای اعتلای کشور بهره ببرند.